„Cień komendanta”: potomkowie zbrodniarza wojennego (ocena: 6/10 za Hössa)

„Mój ojciec był dobrym człowiekiem” (zamordował miliony ludzi …)

Wnuk i 87-letni syn Rudolfa Hössa – komendanta obozu koncentracyjnego - przechadzają się wspominając stare dobre czasy.

Percepcja wojennych wydarzeń w Oświęcimiu: eksterminacji Żydów, mordowania tysięcy więźniów innego pochodzenia, masowe egzekucje w komorach gazowych – z perspektywy trzech pokoleń. Sam komendant obozu Rudolf Höss przewija się we fragmentach napisanej po wojnie, w oczekiwaniu na proces, autobiografii oraz zeznań podczas procesu. Jego syn, dzisiaj już starzec, wspomina lata dzieciństwa, gdy mieszkał za murem obozu w Oświęcimiu, kilka metrów od miejsc masowych morderstw. Wreszcie wnuk kaznodzieja, który o wojnie słyszał tylko z opowieści - próbujący zmierzyć się z tak wielkim ciężarem.

Najsilniejszym momentem tej produkcji dokumentalnej, jakich wiele w tematyce niemieckiego faszyzmu, jest jednak spotkanie z córką/siostrą. Ta wręcz wychwala swoich rodziców, a o ojcu mówi w samych superlatywach. Twórcy dokumentu wykorzystują szczerość rozmówców, nie cenzurując ich wypowiedzi. Można nawet mieć wątpliwości, czy w przypadku tej starszej kobiety nie przekraczają granicy poszanowania choroby nowotworowej, bo można się doszukać pomieszania zmysłów.

Do dzisiaj trwają dyskusję ile społeczeństwo i rodziny niemieckich faszystów wiedzieli o skali zbrodni wojennych, a szczególnie procederu eksterminacji ludności cywilnej. Z jednej strony wspomina się, że nawet decydenci mieli wątpliwości o sens mordowania tysięcy dzieci i kobiet. Z drugiej strony zasłaniali się wykonywaniem rozkazów, a ci bardziej zacietrzewieni koniecznością ochrony rasy Niemców przed niebezpieczeństwem ze strony Żydów. Także kolejne pokolenia, jak się okazuje, wypierają prawdę. Kulminacyjnym dowodem na to jest zaprzeczenie przez syna faktu istnienia autobiografii ojca – książki którą trzymał na półce we własnym domu. Pojawia się również postać żony komendanta, matki/babki. W tym przypadku symboliczna jest scena wizyty na cmentarzu: na jej grobie widnieje tylko napis matka, bez nazwiska, co jest skomentowane jako „bardzo dobry pomysł”.

Nie sposób przy tej produkcji nie odnosić się do filmu fabularnego „Strefa interesów”, który odniósł spory sukces. W zasadzie w wielu aspektach te filmy się pokrywają, szczególnie w kontekście szczęścia rodzinnego rodziny Hössa w okolicy obozy koncentracyjnego. Wiele szczegółów tych dwóch filmów się uzupełnia nadając wiarygodność tej tragicznej, wręcz absurdalnie groteskowej historii.

Film dokumentalny prezentuje jeszcze szersze spektrum. Oprócz rodziny Hössa wprowadza także historię rodziny żydowskiej wiolonczelistki, która uratowała się dzięki włączeniu do obozowej orkiestry. Poznajemy więc także percepcję potomków ofiar. Trochę to urozmaica, ale też niepotrzebnie wydłuża produkcję. Dokument dąży do konfrontacji dwóch rodzin – a ta jest prozaicznie rozczarowująca.

Jest to stosunkowo oryginalne dzieło dokumentalne. Twórcy pozwalają dużo mówić, ale nie wnikają w logikę przekazu. W postprodukcji włączyli do materiału mocno kontrowersyjne wypowiedzi. Daje to dużą siłę rażenie. Pomimo sztampowych rozwiązań: gadających głów, archiwaliów, współczesnych ujęć krajobrazowych – przekaz jest wyjątkowo silny.

Produkcja dokumentalna HBO przeznaczona raczej do dystrybucji telewizyjnej. W polskich kinach pojawia się tylko na pojedynczych seansach w kinach studyjnych.

Atuty:

+ siła przekazu dokumentalnego

+ wielopokoleniowe postrzeganie

+ szersze spektrum postaci

+ uzupełnienie filmu fabularnego

Mankamenty:

- wątpliwy moralny nacisk na osoby schorowane

- mało odkrywcze tezy

- rozczarowująca scena konfrontacji

- przesyt produkcji o genezach Holokaustu

- ograniczona dystrybucja kinowa

tytuł oryginalny: The Commandant's Shadow

produkcja: Wielka Brytania

rok: 2024

gatunek: dokument biograficzno-wojenny

polska premiera: 19 lipca 2024

dystrybucja: Warner Bros. Entertainment Polska Sp. z o. o.

platforma: HBO Max

• reżyseria, scenariusz: Daniela Völker

• zdjęcia: Piotr Trela, Rob Goldie

• montaż: Clare Guillon

• muzyka: Gabriel Chwojnik

• występują: Hans Jürgen Höss, Kai Höss, Anita Lasker-Walfisch, Maya Lasker-Wallfisch

• archiwalia: Rudolfa Hössa, Hedwig Hensel

obejrzane we wtorek 1 października 2024 roku wieczorem, na platformie HBO Max