„1970” – komunizm z plasteliny (ocena 8/10)

Unikalne materiały w dokumencie istotnym historycznie, acz trudnym w odbiorze.

W grudniu 1970 roku komunistyczny rząd w Polsce podnosi regulowane ceny artykułów żywnościowych. Wywołuje to napięcie społeczne i liczne strajki, szczególnie w państwowych zakładach w Gdańsku. Władza staje w obliczu konfliktu społecznego i decyduje się na siłowe rozwiązania. Wydarzenia grudniowe stają się tragiczną raną w komunistycznej historii Polski.

Pozyskane materiały w postaci autentycznych rozmów telefonicznych wpływających na podejmowane decyzje: rządu, milicji, wojska i partii na wystąpienia robotnicze mają wyjątkową wartość historyczną. Wykorzystanie tych materiałów w filmie dokumentalnych zasługuje na najwyższy podziw, chociaż zadanie było trudne. Otrzymujemy bowiem film oparty wyłącznie na rozmowach telefonicznych i materiałach archiwalnych. Twórcy aby uniknąć monotonii zdecydowali się na zabieg animacyjny: cytowani rozmówcy ukazani sobie w formie plastelinowych postaci – co też ma swój oddźwięk stanowiąc jakby historyczny komentarz do ich postaw. Zapewne film jest bardziej czytelny dla osób znających specyfikę wydarzeń grudniowych i dla nich będzie stanowić uzupełnienie wiedzy, jak chociażby wątek uwięzienia trzech milicjantów w czasie pożaru komitetu centralnego. Można się obawiać czy będzie zrozumiały dla młodego pokolenia, albo za graniami.

Z dokumentu wynikają ciekawe konkluzje historyczne i społeczno-polityczne. Nagrane rozmowy dotyczą osób mało znanych, nie tych ze świecznika (Gomułka, Kiszczak, Jaruzelski), jednak będących bezpośrednio odpowiedzialnymi za wymianę informacji i wydawanie poleceń, czy też konkretnych sugestii. Z tych wypowiedzi wynika przeświadczenie o słuszności podejmowanych działań. Nikt nie ma żadnych skrupułów. Wbrew przeciwnie można odnieść wrażenie jakoby działania służyły rozładowaniu napięcia i ratowaniu kraju. To wrażenie nie jest złudne. Faktycznie, co widać także jeszcze w dzisiejszych wypowiedziach niektórych decydentów tamtego okresu, wielu członków partii i osób decyzyjnych było (i często dalej jest) przekonanych o zbawczej roli komunizmu w polskiej historii.

Film miał swoje pokazy, bardzo ciepło przyjęte, na festiwalach filmowych (Kraków, Nyon, Kazimierz). Przewidziano także premierę kinową, akurat w okresie grudniowym, ale raczej trudny spodziewać się szerszej dystrybucji. To co może popsuć wysiłek są wypowiedzi samych twórców, którzy (jak to środowisko filmowe) zbyt angażują się w bieżące spory. Porównywanie obecnych czasów (a pojawiają się porównaniu nie tylko do protestów Strajku Kobiet ale nawet Black Lives Matter …) to ślepa uliczka dyskredytująca wartość historyczną pozyskanych i wykorzystanych materiałów. „Nie idźcie w tą stronę” jak mawiał pewien klasyk.

Plusy:

+ wartość historyczna

+ spojrzenie na wydarzenia grudniowe z innej strony

+ ukazanie mechanizmów decyzyjnych

+ mało znane epizody

+ plastyczna realizacja

Minusy:

- monotonny i trudny w odbiorze

- nieczytelny dla niezaznajomionych z wydarzeniami grudniowymi i sytuacją polityczno-społeczną w Polsce

- odnoszenie się w wywiadach do współczesnej sytuacji politycznej

Zwiastun:

produkcja: Polska

rok: 2021

premiera: 10 grudnia 2021

gatunek: dokument

festiwale: Nyon - Międzynarodowy Festiwal Filmu Dokumentalnego "Vision du Reel", Krakowski Festiwal Filmowy, Festiwal Dwa Brzegi

· reżyseria, scenariusz, montaż: Tomasz Wolski

· muzyka: Bartłomiej Tyciński, DJ Lenar

· dźwięk: Marcin Lenarczyk, EarWorks&SoundTravel

· animacja: Robert Sowa, Klaudia Bracha, Wojciech Sankiewicz, Żaneta Kominiak, Aneta Zagórska, Magda Haremska

· głosy archiwalne: Tadeusz Pietrzak, Ryszard Matejewski, Stanisław Kończewicz, Zdzisław Żandarowski