Malowany ptak – Jerzy Kosiński

Książka, która zamiast stać się ponadczasową, uniwersalną genezą skłonności człowieka do okrucieństwa, popadła - z winy samego pisarza, w kontrowersyjne dyskusje odnośnie stosunków polsko żydowskich.

Historia kilkuletniego chłopca, który ze względy na cygańskie rysy zostaje po wybuchu II Wojny Światowej skierowany przez rodziców do wioski. Przechodzi od domostwa do domostwa cudem unikając śmierci, będąc świadkiem niewyobrażalnego okrucieństwa, przemocy i niegodziwości wzmacnianej trwającą krwawą wojną.

Rzeczywistość wojenna ukazana jest z punktu widzenia niewiele rozumiejącego młodego człowieka, który pozbawiony opieki rodziców musi samodzielnie odkrywać zasady panujące w świecie. Początkowo nawet nie zna czegoś takiego jak śmierć. Szybko jednak będzie musiał naoglądać się wydarzeń przekraczających wyobrażenie nawet dorosłego człowieka. Próbuje na własny rozum wyjaśniać zasady panujące w tym okropnym świecie: testuje obrzędy i zabobony, próbuje uciec w religię, czy w nowy system społeczny.

Powieść Kosińskiego jest wiwisekcją powstania zła, ukazuje wprost niewyobrażalne okrucieństwo do którego skłonny jest człowiek. I nie odnosi się ono jedynie do zła związane z kilkuletnim okresem hitlerowskiej wojny powiązanej z masowym holokaustem. Zło tkwiące w człowieku kiełkuje w rodzinach, małych społecznościach, w systemie niewolniczej pracy. Wojna tutaj jedynie ułatwia bezkarność i wytłumaczenie jednostkowych przypadków okrucieństwa. Bo czymże jest codzienne bicie żony, czy też gwałcenie, w obliczu masowej eksterminacji narodu?

Szkoda, że ta doskonała powieść stała się przedmiotem skandalu i wieloletnich dyskusji. Wina w tym przede wszystkim samego pisarza, który utrzymywał że jest to wiarygodna biografia jego losów w dzieciństwie. Kłamstwo to zostało obalone, powstała nawet alternatywna pozycja o losach rodziny Kosińskich w trakcie wojny. Inna sprawa, że naprawdę trzeba być niewyobrażalnie naiwnym, aby przyjąć że podobna do książkowej historia mogła mieć miejsce w rzeczywistości. To co najwyżej mogła być kompilacja kilkunastu przypadków.

#READLIST2019 40/52