O zwierzętach i ludziach – Żabińscy (ocena 7/10)
Dokumentalna odpowiedź na fabularną wersję historii małżeństwa Żabińskich.
Dokument obejmuje pełen okres sprawowania nadzoru przez Antoninę i Jana Żabińskich nad warszawskim ZOO. Obejmuje więc okres powstania ZOO w dwudziestoleciu międzywojennym, wkroczenie wojsk hitlerowskich do Warszawy i praktycznie likwidacja ogrodu, pomoc i ukrywanie Żydów przez Żabińskich, Powstanie Warszawskie z udziałem Jana, powojenną odbudowę i konflikt z władzami komunistycznymi.
Łukasz Czajka abstrahuje od fabularnej wersji i pokazuje biografię Żabińskich w innej, szerszej perspektywie. I wprost archiwalnej formie. Ukazuje pełny obraz starań o prowadzony ogród zoologiczny. Oczywiście okres okupacji jest tutaj najtragiczniejszy. Jednak stanowi pewien epizod, kluczowy ale nie jedyny. Czajka świetnie ujmuje zestawienie zachowań zwierząt i ludzi, co już sugeruje tytuł. Mocne sceny ukazujące zwierzęta, ze zmontowanymi w tle wojskami, czy przemówieniami niemieckiego przywódcy, nakazują zastanowić się kto zachowuje się nieludzko. Zresztą dobrze to podsumuje tekst, że na ulicach Warszawy pojawił się najgroźniejszy „drapieźnik”. Symptomatycznie wybrzmiał również motyw nazywania ukrywanych w trakcie okupacji ludzi nazwami zwierząt. Według Antoniny oddechem od tych tragicznych chwil był widok beztrosko maszerującego czworonoga. To ukazuje, że co prawda doszło do niezrozumiałego bestialstwa, ale życie toczyło się dalej – a zwierzęta rozumiały tyle co mieszkańcy okupowanej stolicy. Niezrozumienie wojny i terroru jest najlepszym podsumowaniem II Wojny Światowej.
Czajka ukazuje także, trochę zbyt pobieżnie powojenne losy i problemy Żabińskich z nową władzą. Dość powiedzieć, że po zakończeniu sprawowania swojej funkcji Jan zakazał swojej rodzinie odwiedzać ukochane czworonogi.
Należy jednak wytknąć, że dokument ma charakter hagiograficzny. Żabińscy przedstawiani są jako dobro w czystej postaci, ukazani z subiektywnej strony najbliższej rodziny. To także różnica w porównaniu do wersji fabularnej, gdzie wizerunek - szczególnie Antoniny, był głębszy.
Niewątpliwym atutem filmu jest jego forma, pełna archiwaliów, ale także zdjęć zwierząt. To one robią piorunujące wrażenie, chociaż reżyser ograniczył te najbardziej drastyczne fragmenty podczas okupacji. Nie ma natomiast praktycznie zapisu ukrywania Żydów – wystarczające wrażenie robią same miejsca gdzie musieli długimi godzinami się ukrywać. Niewiele jest dokumentalnych gadających głów – chociaż reżyser także je umieszcza, ale w odpowiedniej dawce. Pojawiają się nawet, czytane przez narratora fragmenty pamiętników Antoniny.
Szkoda tylko braku rozpropagowania tego dokumentu. Może właśnie ze względu na niedawną emisję wersji fabularnej. Słaba dystrybucja powoduje, że ten poruszający film obejrzało niewielu.
Plusy:
archiwalia
niezwykła biografia
niewiele gadających głów
montaż obrazów zwierząt z niemiecką agresją
wieloznaczny tytuł
Minusy:
bez kontrowersji – tylko pozytywny obraz bohaterów
niedopełnione niektóre fragmenty, za krótki metraż
słaba dystrybucja i promocja
Zwiastun:
produkcja: Polska
rok: 2019
premiera: 6 września 2019
gatunek: dokument
reżyseria i scenariusz: Łukasz Czajka
zdjęcia: Kacper Czubak
muzyka: Marcin Masecki
montaż: Jakub Piątek
dźwięk: Marcin Lenarczyk
narratorzy: Maria Pakulnis, Wojciech Chorąży, Krzysztof Szczerbiński, Wojciech Machnicki
występują w materiałach archiwalnych: Antonina Żabińska, Jan Żabiński, Ryszard Żabiński, Teresa Żabińska i lokatorzy warszawskiego ogrodu zoologicznego
